کنترل کیفی مکمل شیتاکه

شیتاکه یکی از مکمل هایی است که این روزه مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این محصول قارچی میتواند تاثیرات بسیار مثبتی داشته باشد ولی نکته مهم این است که عصاره استفاده شده از نظر کیفیت در درجه مطلوبی قرار داشته باشد. به همین دلیل است که کنترل کیفی مکمل شیتاکه از اهمیت زیادی برخوردار است.

شیتاکه استخراج دشواری دارد و مراحل استخراجی آن مستعد آلودگی هایی چون فلزات سنگین است. منابع تامین این ماده بسیار متنوع بوده و متاسفانه میزان تقلب در عصاره های وارداتی بالا است.

کنترل کیفی یک مکمل شیتاکه (Shiitake) معمولاً ترکیبی از کنترل‌های میکروبی، شیمیایی، فیزیکی و عملکردی است تا اطمینان دهد محصول ایمن، استاندارد و یکسان در هر بچ تولید باشد. بسته به اینکه محصول پودر قارچ، عصاره، قرص یا کپسول باشد، برخی تست‌ها الزامی‌تر می‌شوند.

در ادامه یک فهرست کامل، مرحله‌به‌مرحله و استاندارد QC ارائه شده:


۱. کنترل مواد اولیه (Raw Material Testing)

تستچرا انجام می‌شودحد/استاندارد معمول
شناسایی گونه (DNA Barcoding / ITS region)تأیید اینکه واقعاً Lentinula edodes استباید تطابق 100% ژنتیکی با ریفرنس داشته باشد
آزمون رطوبت (Moisture content)جلوگیری از رشد قارچ و کپک< 10% برای مواد خشک
آزمون خاکستر کل و محلول در اسیدسنجش ناخالصی معدنیزير ۱۰٪ (تنظیم شده با استاندارد محصول)
فلزات سنگین (ICP-MS / AAS)التهابات، سمیت و آلرژیPb < 1 ppm، Cd < 0.3 ppm، Hg < 0.1 ppm، As < 1 ppm

اگر رطوبت شیتاکه بالا باشد، خطر رشد کپک به خصوص آسپرژیلوس در ترکیب عصاره بالا رفته و احتمال آلودگی مایکوتوکسین ها را بالا میبرد. شاخص خاکستر کل هم شاخص جالبی در مورد شیتاکه هست. به عبارت دیگر مقدار ناخالصی هایی که به عمد یا سهوا وارد عصاره شده است را برای شما مشخص میکند. یکی از دوستان به شوخی در این مورد میگفت، درصد خاک اره موجود در شیتاکه را مشخص میکنیم !!
اخیرا در 2025، قواعد سختگیرانه تر شده و فلزات سنگین هم مورد توجه سازمان قرار گرفته است. امروزه تکنیک های اتمیک و ICP کار ما را راحت کرده و به سادگی میتوانیم میزان فلزات سنگین عصاره را بررسی کرده و از کیفیت محصول اطمینان حاصل کنیم.

۲. کنترل شاخص‌های فعال (Bioactive Assay)

این بخش مهم‌ترین تست شیتاکه است چون کیفیت محصول به استاندارد بودن مواد فعال وابسته است.

ماده قابل اندازه‌گیریروش آزمونمحدوده استاندارد
β-Glucan (الیاف فعال قارچی)AOAC Method 997.05 یا Megazyme kitمعمولاً 20–50% در عصاره‌ها
α-Glucanهمان روش بالاباید مقدار پایین داشته باشد (<۱۰%)
Lentinan (پلی‌ساکارید ایمونومدولاتور شاخص شیتاکه)HPLCمعمولاً حداقل 5–15% بسته به نوع عصاره – میتواند جایگزین روش بتا گلوکان باشد
Ergosterol (پیش‌ساز ویتامین D2)HPLCمعمولاً 0.5–2% – ضروری نیست ولی میتواند مفید باشد
Adenosine (اثر ضد التهابی، انرژی متابولیسم)HPLCبرای پودر بین 0.02–0.1% – ضروری نیست ولی میتواند به عنوان شاخصی از کیفیت مد نظر قرار گیرد

در اوایل استاندارد سازی شیتاکه با شاخص پلی ساکارید کل یا Total Poly Saccharide سنجیده میشد اما به مرور با کشف تقلب هایی مانند اضافه کردن نشاسته به عصاره، سازمان های نظارتی استاندارد های خود را افزایش دادند و امروزه استاندارد سازی عصاره فراورده های مکمل قارچی بر مبنای بتا گلوکان انجام میشود.

در کنار بتا گلوکان مواد موثره دیگری نیز میتواند به عنوان شاخص استفاده شود که در قارچ شیتاکه مهمترین ماده بعد از بتا گلوکان لنتینان است.

اگر بخواهید بالاترین کیفیت را داشته باشید بهتر است هر دو عامل بتا گلوکان و لنتینان را اندازه گیری کنید همینطور آلفا گلوکان را نیز به عنوان یک ایمپیوریتی که باید حد کمتری داشته باشد میتوان در نظر گرفت.

البته بسته به میزان سخت گیری خودتان میتوانید سایر ترکیبات موثر عصاره شیتاکه را نیز ارزیابی کنید.

۳. کنترل میکروبی (Microbial Quality Control)

برای مکمل‌ها، باید مطابق USP / EP / ISO 17025 باشد. البته برای مکمل های قارچی بررسی آلودگی به مخمر و قارچ از اهمیت دوچندانی برخوردار است.

تستمحدودیت معمول
کل بار میکروبی (TAMC)< 10⁵ CFU/g
کل کپک و مخمر (TYMC)< 10³ CFU/g
E. coliباید منفی باشد
Salmonella sppباید منفی باشد
Staphylococcus aureusمنفی
Pseudomonas aeruginosaمنفی

۴. بررسی سموم قارچی (Mycotoxins Testing)

مایکوتوکسین ها هم در عصاره های قارچی مورد توجه ویژه قرار دارند. امروزه تست های مایکوتوکسین به روش های کروماتوگرافی قابل انجام است.

سمروشحد قابل قبول
Aflatoxin B1, B2, G1, G2HPLC/LC-MS/MSمجموع < 5 ppb
Ochratoxin ALC-MS/MS< 3 ppb

5. کنترل پایداری (Stability Testing)

برای تعیین Shelf-life:

نوع تستشرایط
Real-time stability۲۵°C / ۶۰% RH
Accelerated aging۴۰°C / ۷۵% RH برای ۶ ماه

در این آزمون معمولاً:

  • β-glucan
  • pH
  • رطوبت
  • آلودگی میکروبی

در هر بازه زمانی مجدد سنجیده می‌شود. البته بر اساس استانداردها ممکن است برخی از فاکتورها صرفا در تایم پوینت های خاص انجام شوند.

جمع‌بندی کوتاه و کاربردی

در کنترل کیفی یک مکمل شیتاکه، ابتدا شناسایی گونه به روش‌های دقیق مانند DNA Barcoding انجام می‌شود تا اطمینان حاصل گردد ماده اولیه واقعاً Lentinula edodes است. سپس مقدار ترکیبات فعال شامل بتا-گلوکان‌ها و لنتینان به‌عنوان شاخص‌های اصلی اثربخشی محصول با روش‌های معتبر مانند AOAC یا HPLC سنجیده می‌شود. کنترل فلزات سنگین نیز برای اندازه‌گیری عناصر خطرناک مانند سرب، کادمیوم، جیوه و آرسنیک از طریق ICP-MS یا AAS ضروری است تا ایمنی محصول تضمین شود. در ادامه آزمون‌های میکروبیولوژی کامل شامل شمارش بار میکروبی و بررسی عدم وجود پاتوژن‌هایی مانند E. coli، سالمونلا و استافیلوکوک اورئوس انجام می‌گیرد. همچنین به دلیل احتمال تشکیل سموم قارچی، ارزیابی مایکوتوکسین‌ها به‌ویژه آفلاتوکسین‌ها و اکراتوکسین A به روش LC-MS/MS یا HPLC صورت می‌گیرد. در نهایت، آزمون پایداری تحت شرایط واقعی و تسریع‌شده انجام می‌شود تا ثابت شود محصول در طول زمان مصرف، کیفیت، ایمنی و مقدار مواد مؤثره خود را حفظ می‌کند.

سنجش آرسنیک در محصولات دارویی؛ روش‌ها، چالش‌ها و استانداردهای اندازه‌گیری

یکی از مهم‌ترین عناصر سنگین که در محصولات دارویی، فرآورده‌های گیاهی و مواد غذایی باید به‌طور دقیق سنجیده شود، آرسنیک است. این عنصر به دلیل سمیت بالا و پتانسیل ایجاد آسیب‌های جدی مانند سرطان، اختلالات عصبی و مشکلات قلبی، دارای حدود مجاز مشخص در استانداردهای بین‌المللی است. هر فرآورده بسته به نوع مصرف، مسیر تجویز و مقدار مصرف روزانه، دارای حدود قابل‌قبول متفاوتی است؛ برای مثال حد مجاز آرسنیک در داروهای تزریقی بسیار پایین‌تر از مواد اولیه شیمیایی یا فرآورده‌های گیاهی است. به همین دلیل سنجش دقیق آرسنیک در مواد اولیه دارویی، داروهای گیاهی، فرآورده‌های با منشأ قارچی، مکمل‌ها و حتی برخی داروهای شیمی‌درمانی اهمیت بسیار بالایی دارد.

در صنعت دارو، آرسنیک ممکن است در مواد اولیه‌ای مانند املاح معدنی، سورفکتانت‌ها، فرآورده‌های گیاهی، پلی‌ساکاریدها، مواد مغذی، عصاره‌ها و حتی در برخی داروهای حاوی مواد طبیعی وجود داشته باشد. بنابراین آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت باید قادر باشند غلظت آرسنیک را با روش مناسب و مطابق با فارماکوپه اندازه‌گیری کنند. یکی از چالش‌های اصلی در سنجش این عنصر، وجود روش‌های مختلف اندازه‌گیری و تفاوت قابل توجه میان حساسیت، دقت و محدودیت‌های هر روش است. انتخاب روش صحیح، بسته به نوع نمونه، محدوده مورد انتظار و استانداردهای نظارتی انجام می‌شود.

امروزه در فارماکوپه‌های معتبر مانند USP، BP و EP، روش استاندارد و توصیه‌شده برای سنجش آرسنیک، روش‌های مبتنی بر ICP—به‌ویژه ICP-MS—است، زیرا این روش حساسیت بسیار بالا (ppt) دارد و کاملاً با الزامات ICH Q3D در رابطه با ناخالصی‌های فلزی سازگار است. با این حال فارماکوپه‌ها همچنان روش‌های سنتی‌تر مانند جذب اتمی (AAS) را نیز برای برخی مواد حفظ کرده‌اند.

روش‌های سنجش آرسنیک به‌طور کلی در سه گروه اصلی دسته‌بندی می‌شوند:

۱) روش‌های شیمیایی (Chemical Methods)

این روش‌ها قدیمی‌تر هستند و در گذشته در فارماکوپه‌ها به‌عنوان روش رسمی وجود داشتند؛ مانند روش Gutzeit یا روش‌های تولید گاز آرسین و مشاهده تغییر رنگ معرف‌ها. این روش‌ها اگرچه ساده هستند، اما دقت و حساسیت کمی دارند و تحت‌تأثیر عوامل مختلف قرار می‌گیرند. امروزه در کنترل کیفی دارو تقریباً کنار گذاشته شده‌اند.

۲) روش‌های مبتنی بر ICP (Inductively Coupled Plasma)

روش ICP بر اساس یونیزه‌سازی نمونه در یک پلاسما با دمای حدود ۸۰۰۰ درجه کار می‌کند و سپس مقدار آرسنیک به یکی از دو روش اندازه‌گیری می‌شود:

ICP-OES

در روش ICP-OES نمونه پس از ورود به پلاسما در دمایی حدود ۸۰۰۰ درجه سانتی‌گراد به‌طور کامل اتمی و برانگیخته می‌شود. اتم‌های برانگیخته هنگام بازگشت به سطح انرژی پایین‌تر، نور با طول موج مشخص منتشر می‌کنند و دستگاه همین نور گسیل‌شده را اندازه‌گیری می‌کند. هر عنصر الگوی نوری مخصوص به خود دارد، بنابراین شدت نور منتشرشده متناسب با غلظت آن در نمونه است. این روش برای بسیاری از عناصر حساسیت بالایی دارد و به دلیل امکان اندازه‌گیری هم‌زمان چند عنصر، در صنایع مختلف پرکاربرد است. با این حال برای آرسنیک، به‌ویژه در غلظت‌های بسیار پایین مورد نیاز در صنعت دارو، حساسیت ICP-OES معمولاً محدود است و ممکن است پاسخگوی الزامات سخت‌گیرانه فارماکوپه نباشد.

ICP-MS

روش ICP-MS همانند OES از پلاسما برای یونیزه‌سازی نمونه استفاده می‌کند، اما تفاوت اصلی در شیوه اندازه‌گیری است. در این روش پس از ایجاد یون‌های مثبت، دستگاه آن‌ها را وارد یک طیف‌سنج جرمی می‌کند و یون‌ها بر اساس نسبت جرم به بار (m/z) جدا و شناسایی می‌شوند. این تکنیک یکی از حساس‌ترین روش‌های موجود برای سنجش عناصر است و قادر است مقادیر بسیار ناچیز آرسنیک را در محدوده ppt اندازه‌گیری کند. به دلیل دقت، حساسیت و تداخل‌زدایی بالا، ICP-MS به‌عنوان استاندارد طلایی برای سنجش آرسنیک در داروها، فرآورده‌های تزریقی، مواد اولیه دارویی و آزمون‌های مرتبط با ICH Q3D شناخته می‌شود و در اغلب فارماکوپه‌ها به‌عنوان روش مرجع معرفی شده است.

۳) روش‌های جذب اتمی (Atomic Absorption Spectroscopy – AAS)

AAS بر مبنای جذب نور توسط اتم‌های آزاد است و برای اندازه‌گیری بسیاری از عناصر استفاده می‌شود. برای سنجش آرسنیک نیز روش مورد تأیید فارماکوپه‌ها در برخی مواد همچنان جذب اتمی است. در این روش از یک لامپ کاتدی مخصوص آرسنیک (Arsenic Hollow Cathode Lamp) استفاده می‌شود که نور مخصوص آرسنیک را تولید می‌کند.

با وجود کاربرد گسترده، روش جذب اتمی برای سنجش آرسنیک با محدودیت‌هایی همراه است. در مدل شعله‌ای AAS، دمای شعله برای اتم‌سازی کامل آرسنیک کافی نیست و بخشی از عنصر به‌صورت ترکیبات فرار از ناحیه اندازه‌گیری خارج می‌شود، بنابراین سیگنال ضعیفی ایجاد می‌کند. حتی در مدل کوره گرافیتی که دمای بسیار بالاتری تولید می‌کند، آرسنیک پایداری حرارتی کمی دارد و در مراحل مختلف گرمایش ممکن است زودتر از زمان مطلوب تبخیر یا تجزیه شود و موجب نوسان سیگنال و کاهش دقت گردد. از طرف دیگر، حساسیت AAS معمولی برای رسیدن به مقادیر بسیار پایین مورد نیاز در صنعت دارو—به‌ویژه برای پذیرش استانداردهای سخت‌گیرانه مانند ICH Q3D—کافی نیست و معمولاً نمی‌تواند غلظت‌های در حد ppb یا پایین‌تر را با اطمینان اندازه‌گیری کند. این محدودیت‌ها سبب شده است که برای آرسنیک به روش‌های تکمیلی مانند Hydride Generation AAS یا تکنیک‌های پیشرفته‌تری مانند ICP-MS نیاز باشد.

Hydride Generation AAS (روش هیدریدسازی)

این دستگاه روی AAS نصب می‌شود و مخصوص عناصر تشکیل‌دهنده هیدریدهای فرار مانند:

  • آرسنیک (AsH₃)
  • سلنیوم
  • آنتیموان
  • تلوریوم، قلع، بیسموت

در این روش نمونه با سدیم بورهیدرید (NaBH₄) واکنش داده و گاز آرسین تولید می‌کند. این گاز فرار، بسیار خالص و بدون ماتریکس است و مستقیم وارد سل جذب می‌شود. به همین دلیل حساسیت روش ۱۰ تا ۱۰۰ برابر بالاتر از AAS معمولی است و برای سنجش آرسنیک در بسیاری از مواد گیاهی و دارویی کاملاً مناسب است.

جمع‌بندی

آرسنیک یکی از مهم‌ترین عناصر سمی است که اندازه‌گیری دقیق آن در محصولات دارویی و غذایی ضروری است. با وجود روش‌های مختلف، استاندارد فعلی فارماکوپه‌ها استفاده از ICP—به‌ویژه ICP-MS—است، اما در بسیاری از نمونه‌ها، AAS همراه با هیدریدسازی نیز روش تأییدشده و قابل‌اعتماد محسوب می‌شود. انتخاب روش مناسب به نوع نمونه، حد مجاز آرسنیک و امکانات آزمایشگاه بستگی دارد.

تست هیالورونیک اسید ماده اولیه | تجربه یک چالش واقعی در کنترل کیفیت

ماده اولیه در شرایط فعلی بازار یکی از چالش‌های بزرگ تولیدکنندگان و داروسازان شده است. تشخیص اینکه یک ماده اولیه واقعاً چه گریدی دارد و آیا کیفیت لازم را برای شروع تولید دارد یا نه، تعیین‌کننده سرنوشت کل فرایند تولید است. متأسفانه وقتی یک ماده اولیه فیک یا بی‌کیفیت وارد چرخه می‌شود، کل سیستم را درگیر می‌کند؛ از بخش خرید گرفته تا فرمولاسیون، QC، تولید و حتی بخش پایداری.

چند روز پیش یک مورد کاملاً چالشی داشتیم؛ تأمین‌کننده‌ای از ما درخواست کرده بود هیالورونیک اسید ارائه‌شده‌اش را تأیید کنیم. همین موضوع شروع یک ماجرای آموزشی برای ما و البته یک تجربه مهم برای مشتری شد.

هیالورونیک اسید و آرک زیست آزما

«آرک زیست آزما» از سال ۱۳۹۶ به‌عنوان یکی از نخستین آزمایشگاه‌های تخصصی کشور که به‌طور جدی وارد حوزه آزمون‌های هیالورونیک اسید شد، مسیر طولانی اما ارزشمندی را در توسعه دانش و توانمندی‌های فنی خود طی کرده است. در سال‌هایی که هنوز بسیاری از تولیدکنندگان و شرکت‌ها با ماهیت این ماده و پیچیدگی‌های آزمون‌های آن آشنا نبودند، تیم فنی ما با مطالعه، تحقیق و اجرای پروژه‌های متعدد توانست زیرساخت‌های لازم برای ارزیابی دقیق این ماده ارزشمند را ایجاد کند.

در طی این سال‌ها، صدها نمونه هیالورونیک اسید از منابع مختلف—از گریدهای دارویی و زیبایی گرفته تا گریدهای غذایی و صنعتی—در آرک زیست آزما مورد ارزیابی قرار گرفته است. همین حجم تجربه، باعث شده تا امروز بتوانیم رفتار، کیفیت، الگوهای ناخالصی و حتی نشانه‌های تقلب در بازار را به‌خوبی تشخیص دهیم.

از همان ابتدا با مجموعه‌ای از آزمون‌های پایه شروع کردیم؛ آزمون‌هایی مانند شناسایی (Identification)، آزمون‌های شیمیایی، بررسی میزان خلوص، FTIR، و تست‌های اختصاصی مانند کربازول. اما به مرور و با افزایش نیاز صنعت، دامنه آزمون‌های ما گسترش یافت. یکی از نقاط عطف در این مسیر، توسعه توانایی‌های آزمایشگاه در تعیین وزن مولکولی (Molecular Weight Distribution) با استفاده از روش‌های کروماتوگرافی پیشرفته مانند HPSEC / SEC-HPLC بود؛ روشی که برای بسیاری از تولیدکنندگان محصولات دارویی و آرایشی حیاتی است.

در کنار آزمون‌های تعیین هویت و وزن مولکولی، بخش دیگری از تخصص ما مربوط به شناسایی آلودگی‌ها، ناخالصی‌ها و پلی‌ساکاریدهای همراه است. با توجه به اینکه هیالورونیک اسید معمولاً از مسیرهای بیولوژیک تولید می‌شود، وجود ناخالصی‌هایی مانند پروتئین‌های باکتریایی، نوکلئیک اسیدها، اندوتوکسین، پلی‌ساکاریدهای مشابه مثل آلژینات‌ها و گلوکان‌ها امری رایج اما بسیار مهم است. تیم ما با آزمون‌هایی مانند UV–Vis، آزمون‌های اختصاصی پروتئین، تست‌های میکروبی، LAL، آزمون DNA، روش‌های رسوب‌دهی و کروماتوگرافی تکمیلی می‌تواند ماهیت این آلودگی‌ها را تشخیص داده و نتیجه‌ای قابل اتکا ارائه دهد.

نمونه چالش برانگیز هیالورونیک اسید

یکی از جالب‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین پرونده‌هایی که در آرک زیست آزما با آن مواجه شدیم، مربوط به نمونه‌ای از هیالورونیک اسیدی بود که توسط یک تأمین‌کننده برای تأیید کیفیت ارسال شده بود. اولین نکته عجیب، حجم غیرمعمول نمونه بود؛ حدود ۵۰ گرم. از آنجا که هیالورونیک اسید دارویی ماده‌ای بسیار گران‌قیمت است، دریافت چنین حجم بالایی برای آزمون، خود یک سیگنال هشدار اولیه بود. اما همچنان طبق پروتکل کار را آغاز کردیم.

برای تست کربازول ما مقدار بسیار اندک از هیالورونیک اسید را در آب یا بافر حل میکنیم و بعد تست کربازول را انجام میدهیم. اما این نمونه بعد از حل شدن نتایج تکرار ناپذیر و غیر معمولی داشت. همین موضوع باعث شد نگاهی تیز بینانه به محلول داشته باشیم و متوجه ذرات ژل مانند معلق شویم که با فیلتر قابل جداسازی بودند.

برای شفاف‌سازی موضوع، تصمیم گرفتیم FTIR انجام دهیم؛ آزمونی که مشتری درخواست نکرده بود اما کلید حل معما شد. در طیف FTIR پیک‌های مشخص هیالورونیک اسید دیده می‌شد، به عبارتی اثر انگشت هیالورونیک به وضوح موجود بود. اما پیک‌های دیگری نیز وجود داشت که نشان دهنده ناخالصی های نامشخص بود. صحبت از تشابه این پیک ها با اثر انگشت برخی پلیمرهای با رفتار شبیه به هیالورونیک چندان علمی به نظر نمیرسد برای همین در اینجا صحبتی نمیکنم !

حال موقع ریپورت دادن بود و سوال ذهنی من که چطور به مخاطب که تامین کننده ماده اولیه است اعلام کنم که ماده اولیه شما، ماده بی کیفیتی است !

هیالورونیک اسید ما گرید غذایی بود

پس با مخاطب تماس گرفتم و موضوع را مرحله‌به‌مرحله توضیح دادم—از مشکل حل‌شدن گرفته تا نتایج غیرقابل‌اتکای کربازول و در نهایت طیف FTIR که حضور هم‌زمان هیالورونیک اسید و آلژینات کلسیم را نشان می‌داد. نکته جالب اینجا بود که پس از توضیح کامل، تأمین‌کننده با آرامش موضوع را پذیرفت و توضیح داد که این هیالورونیک اسید از نوع گرید غذایی بوده است؛ گریدی ارزان‌قیمت با درجه خلوص پایین‌تر که برای کاربردهای دارویی مناسب نیست. او حتی اشاره کرد که همین محصول را یک شرکت دارویی نیز خریداری کرده و از کیفیت آن ناراضی بوده است. به این ترتیب، معمای اصلی حل شد: ماده ارائه‌شده در ظاهر «هیالورونیک اسید» بود، اما از نظر خلوص و کاربری در سطحی بسیار پایین‌تر از نیاز مشتری قرار داشت.

گریدهای مختلف هیالورونیک اسید

هیالورونیک اسید (HA) بسته به روش تولید، سطح خلوص، مقدار آلودگی‌های زیستی و نیاز صنعتی، در چند گرید استاندارد عرضه می‌شود. انتخاب گرید مناسب نه‌تنها بر کیفیت محصول نهایی تأثیر مستقیم دارد، بلکه تعیین‌کننده ایمنی، اثربخشی و حتی مجوزهای قانونی مورد نیاز است. شناخت دقیق تفاوت این گریدها یکی از مهم‌ترین وظایف بخش‌های کنترل کیفیت و تأمین مواد اولیه است.

۱. هیالورونیک اسید گرید دارویی (Pharmaceutical Grade)

این گرید بالاترین سطح خلوص را دارد و معمولاً با روش‌های تخمیر کنترل‌شده تولید و با فرایندهای پیچیده خالص‌سازی تصفیه می‌شود. ویژگی‌های شاخص آن عبارتند از:

  • اندوتوکسین بسیار پایین
  • DNA و پروتئین‌های باقیمانده در حد حداقل
  • وزن مولکولی کنترل‌شده برای کاربرد دقیق
  • عاری از پلی‌ساکاریدهای مشابه مانند آلژینات یا گلوکان‌ها
  • مناسب برای تولید داروهای تزریقی، ارتوپدی، چشمی و ژل‌های داخل‌مفصلی

تولیدکنندگان محصولات پزشکی و دارویی عملاً چاره‌ای جز استفاده از همین گرید ندارند، چراکه ورود ناخالصی‌ها می‌تواند منجر به التهاب، تب، حساسیت و رد محصول توسط مراجع نظارتی شود.

۲. گرید آرایشی و بهداشتی (Cosmetic Grade)

این گرید معمولاً برای استفاده در کرم‌ها، سرم‌ها، فیلرهای غیرتزریقی، ماسک‌ها و محصولات مراقبت پوست به‌کار می‌رود.
ویژگی‌های آن شامل:

  • خلوص مناسب برای تماس با پوست
  • کنترل بار میکروبی در سطح استاندارد
  • وزن مولکولی متنوع (Low, Medium, High Molecular Weight) برای اثرات مختلف مانند آبرسانی یا ایجاد فیلم محافظ

این گرید اگرچه خالص است، اما از نظر استانداردهای سختگیرانه دارویی در سطح پایین‌تری قرار دارد.

۳. گرید غذایی (Food Grade)

ارزان‌ترین و ساده‌ترین نوع هیالورونیک اسید است و معمولاً برای تولید:

  • مکمل‌های خوراکی
  • نوشیدنی‌های غنی‌شده
  • محصولات سلامت‌محور
    استفاده می‌شود.
    سطح خلوص این گرید پایین‌تر است و معمولاً حاوی مقادیری از پلی‌ساکاریدها و ترکیبات جانبی تخمیر است. استفاده از آن در محصولات دارویی، تزریقی یا حتی برخی محصولات آرایشی به‌هیچ‌وجه مجاز نیست.

۴. گرید صنعتی (Industrial / Technical Grade)

این نوع HA برای مصارف فنی مانند:

  • روان‌کننده‌های صنعتی
  • محلول‌های تکنیکال
  • کاربردهای تحقیقاتی غیر حساس
    استفاده می‌شود.
    این گرید معمولاً خلوص بسیار پایینی دارد و برای انسان مناسب نیست.

فرایند تولید هیالورونیک اسید

هیالورونیک اسید در ظاهر یک پلی‌ساکارید ساده است، اما مسیر تولید آن به‌قدری پیچیده و چندمرحله‌ای است که هر تغییر کوچک در روش استخراج یا میزان خالص‌سازی، می‌تواند محصول نهایی را از یک ماده دارویی بسیار ارزشمند به یک پودر ارزان‌قیمت برای مصارف غذایی تبدیل کند. علت اصلی تفاوت گریدهای مختلف هیالورونیک اسید همین‌جاست: تفاوت در سطح خلوص، میزان آلودگی‌های زیستی، وزن مولکولی و تکنیک‌هایی که برای حذف ناخالصی‌ها استفاده می‌شود.

امروزه عمده هیالورونیک اسید موجود در بازار از طریق تخمیر میکروبی تولید می‌شود. در این فرایند، میکروارگانیسم‌هایی مانند Streptococcus zooepidemicus یا سویه‌های اصلاح‌شده باکتریایی، در محیطی غنی از قند و مواد مغذی رشد می‌کنند و در طی رشد، هیالورونیک اسید را به‌عنوان یک پلی‌ساکارید خارج‌سلولی ترشح می‌کنند. اما همراه با HA، حجم قابل توجهی پروتئین‌های میکروبی، DNA، اندوتوکسین، لیپوپلی‌ساکاریدها، قندهای همراه و پلی‌ساکاریدهای مشابه نیز تولید می‌شود. اینجاست که تفاوت‌ها شکل می‌گیرد: گریدهای پایین‌تر همان محصول خام را با حداقل تصفیه ارائه می‌دهند، در حالی‌که گریدهای دارویی تحت یک فرایند طولانی و دقیق خالص‌سازی قرار می‌گیرند.

پس از پایان تخمیر، ماده ژل‌مانند و غلیظی که از محیط کشت تولید شده جمع‌آوری می‌شود. این مرحله شامل سانتریفیوژ، فیلتراسیون اولیه و رسوب‌دهی با الکل است. در گریدهای غذایی یا صنعتی، کار تقریباً در همین نقطه به پایان می‌رسد و محصول با حذف نسبی ناخالصی‌ها خشک و بسته‌بندی می‌شود. اما برای رسیدن به گرید دارویی یا آرایشی باکیفیت، داستان تازه شروع شده است. هیالورونیک اسید باید از لایه‌های مختلفی از ناخالصی عبور کند. پروتئین‌های باقی‌مانده باید با آنزیم‌ها یا روش‌های شیمیایی جدا شوند، DNA باید تقریباً به صفر برسد، اندوتوکسین باید با تکنیک‌های پیشرفته حذف گردد و پلی‌ساکاریدهای مشابه مانند آلژینات‌ها و گلوکان‌ها باید از ساختار اصلی جدا شوند؛ کاری که حتی برای تولیدکنندگان بزرگ نیز ساده نیست.

یکی از مهم‌ترین بخش‌های این فرایند، کنترل وزن مولکولی است. بسیاری از مصارف دارویی و آرایشی به هیالورونیک اسیدی نیاز دارند که وزن مولکولی آن دقیقاً در محدوده خاصی باشد. ایجاد این دقت نیازمند تکنیک‌هایی مانند اولترافیلتراسیون، دیافیلتر کردن و در مواردی کروماتوگرافی ژلی است. هرچه این مراحل سخت‌گیرانه‌تر و دقیق‌تر انجام شوند، محصول نهایی خالص‌تر، ایمن‌تر و گران‌تر خواهد بود.

در نهایت، هیالورونیک اسید خالص‌شده باید در شرایط کنترل‌شده خشک شود. روش‌هایی مانند لایوفیلیزاسیون به حفظ ساختار پلیمر کمک می‌کنند، در حالی‌که خشک‌سازی‌های ساده‌تر ممکن است باعث تخریب یا افت کیفیت محصول شوند. به همین دلیل است که هیالورونیک اسید گرید غذایی یا صنعتی، معمولاً تنها با چند مرحله رسوب‌دهی ساده تولید می‌شود و از نظر خلوص و کیفیت قابل مقایسه با نمونه‌های دارویی نیست.

بنابراین، وقتی به یک بسته پودر سفید و شفاف با نام «هیالورونیک اسید» نگاه می‌کنیم، شاید در ظاهر تفاوتی بین گرید دارویی و غذایی مشاهده نشود؛ اما در باطن، فاصله آنها از زمین تا آسمان است. تفاوت در کیفیت، میزان ناخالصی، نوع فرایند تولید، و استانداردهایی که برای حذف آلودگی‌ها اعمال شده، تعیین می‌کند این ماده می‌تواند در یک محصول تزریقی استفاده شود یا تنها برای یک نوشیدنی یا مکمل خوراکی مناسب است. همین تفاوت‌های پنهان است که گاهی مسیر یک تولید موفق را تضمین می‌کند و گاهی—در صورت انتخاب نادرست—کل یک خط تولید را با چالش جدی روبه‌رو می‌سازد.

نقش کنترل کیفیت در کنترل ماده اولیه هیالورونیک اسید

در پایان تمام این مسیر پیچیده و پرجزئیات، آنچه اهمیت واقعی پیدا می‌کند نقش کنترل کیفیت است؛ نقشی که اگر درست اجرا نشود، می‌تواند یک ماده اولیه کم‌اهمیت را به بحرانی بزرگ در فرمولاسیون و حتی سلامت مصرف‌کننده تبدیل کند. ورود هیالورونیک اسید با گرید نامناسب به فرایندهای دارویی تنها یک اشتباه ساده در انتخاب ماده نیست؛ بلکه خطری پنهان است که می‌تواند کل یک محصول را زیر سؤال ببرد. ناخالصی‌هایی مانند اندوتوکسین، بقایای پروتئینی، DNA باکتریایی و پلی‌ساکاریدهای مشابه نه‌تنها رفتار فیزیکی و شیمیایی محصول را تغییر می‌دهند، بلکه ممکن است در بدن مصرف‌کننده واکنش‌های شدیدی ایجاد کنند. در مواد تزریقی، حتی مقدار اندکی ناخالصی می‌تواند منجر به تب، التهاب شدید، شوک ایمنی، ایجاد حساسیت‌های پایدار و در موارد خاص واکنش‌های خطرناک سیستمیک شود؛ واکنش‌هایی که نه با اصلاح فرمولاسیون رفع می‌شوند و نه با مرحله نهایی استریل کردن قابل جبران هستند.

از زاویه دیگر، استفاده از گریدهای غیرهم‌خوان در محصولات آرایشی یا موضعی نیز می‌تواند باعث ایجاد حساسیت‌های پوستی، کهیر، التهاب، قرمزی گسترده و تحریک طولانی‌مدت شود، به‌خصوص زمانی که ناخالصی‌های پلیمری مانند آلژینات یا گلوکان در محصول وجود داشته باشد. همه این‌ها نشان می‌دهد که کنترل کیفیت فقط یک مرحله اداری یا تشریفاتی نیست؛ بلکه یک سد دفاعی جدی است که از ورود ماده نامناسب به چرخه تولید جلوگیری می‌کند و سلامت مصرف‌کننده نهایی را تضمین می‌سازد.

آزمون HPLC شناسایی پلی‌سوربات ۸۰ (Tween 80)

شناسایی پلی‌سوربات ۸۰ با HPLC یکی از روش‌های استاندارد در کنترل کیفی محصولات دارویی و بیولوژیک است. این آزمون به دلیل حساسیت بالا، تکرارپذیری مناسب و امکان مشاهده الگوی کروماتوگرافیک خاص این ماده، در بسیاری از فارماکوپه‌ها به عنوان یک روش معتبر معرفی شده است.

در این آزمون، پلی‌سوربات ۸۰—که مخلوط پیچیده‌ای از استرهای پلی‌اکسی‌اتیلنی و اسیدهای چرب (عمدتاً اولئیک اسید) است—یک پروفایل کروماتوگرافیک مشخص ایجاد می‌کند. مقایسه این پروفایل با استاندارد مرجع، مبنای اصلی شناسایی است.

در صورتی که نیاز به انجام این تست دارید با من تماس بگیرید و یا مستقیما درخواست تست خود را از طریق فرم پذیرش با شرکت آرک زیست آزما ارسال کنید.

اصول و منطق روش

پلی‌سوربات ۸۰ یک ترکیب کاملاً خالص و تک‌پیکی نیست، بلکه مجموعه‌ای از مولکول‌های با وزن مولکولی و میزان اتوکسیلاسیون متفاوت است. همین ویژگی باعث می‌شود در ستون معکوس (RP) چندین پیک با الگوی مشخص ایجاد کند.

هدف آزمون شناسایی این است که:

  • زمان بازداری پیک‌ها
  • الگوی کلی پروفایل
  • نسبت نسبی پیک‌های مشخص

بین نمونه و استاندارد همخوانی قابل قبولی داشته باشد.

این روش یک آزمون کیفی است و هدف آن اثبات حضور پلی‌سوربات ۸۰ است، نه اندازه‌گیری مقدار دقیق آن.

روش و تکنیک کلی کار

در این آزمون:

  1. استاندارد مرجع Polysorbate 80 در حلال مناسب حل می‌شود.
  2. نمونه فرآورده نیز با همان حلال آماده‌سازی می‌گردد.
  3. هر دو محلول تحت شرایط یکسان وارد سیستم HPLC می‌شوند.
  4. کروماتوگرام استاندارد الگوی مرجع را نشان می‌دهد.
  5. کروماتوگرام نمونه با استاندارد مقایسه می‌شود.

در صورتی که:

  • پروفایل پیک‌ها
  • شکل کلی الگو
  • محل تقریبی پیک‌ها

با استاندارد مطابقت داشته باشد، آزمون مثبت تلقی می‌شود.

مزایا و ارزش‌های این روش

۱. اختصاصیت بالا

به دلیل پیچیدگی ساختار پلی‌سوربات ۸۰، الگوی HPLC آن بسیار ویژگی‌دار است و با بسیاری از سورفکتانت‌های دیگر اشتباه نمی‌شود. این نکته باعث می‌شود آزمون برای شناسایی بسیار قابل اعتماد باشد.

۲. امکان تشخیص تفاوت‌های کیفی

گاهی تفاوت در منبع، کیفیت یا فرآیند تولید Tween 80 باعث تغییر در نسبت پیک‌ها می‌شود. HPLC این تفاوت‌ها را به خوبی نشان می‌دهد.

۳. قابل استفاده در حضور سایر مواد فرمولاسیون

حتی در محصولات بیولوژیک پیچیده (مانند mAb، IVIG، HSA)، با آماده‌سازی صحیح نمونه می‌توان پروفایل Tween 80 را مشاهده کرد.

۴. سرعت و تکرارپذیری خوب

روش‌های RP-HPLC معمولاً سریع بوده و قابلیت روتین شدن در QC را دارند.

نکته بسیار مهم

پلی‌سوربات ۸۰ از نظر کروماتوگرافی یک ماده چرب، غیرفرار، چسبنده و دیر شستشو است. اگر رعایت نشود، می‌تواند به‌مرور باعث:

  • آلودگی ستون
  • افزایش فشار
  • پهن شدن پیک‌ها
  • تغییر زمان بازداری
  • کاهش عمر ستون

شود.

برای جلوگیری از این مشکلات در صورتی که متخصص HPLC در آزمایشگاه خود ندارید، انجام این تست توصیه نمیشود و پیشنهاد میشود این تست را برون سپاری کنید.

جمع‌بندی

آزمون HPLC برای شناسایی پلی‌سوربات ۸۰ روشی قدرتمند، اختصاصی و دقیق است که به‌ویژه در کنترل کیفی محصولات بیولوژیک اهمیت بالایی دارد.
الگوی چندپیکی حاصل از ساختار پیچیده این ماده، یک “امضای کروماتوگرافیک” قابل اعتماد ایجاد می‌کند.

با این‌حال چون پلی‌سوربات‌ها تمایل زیادی به چسبندگی و باقی‌ماندن روی سطح ستون دارند، رعایت اصول شستشو، انتخاب ستون مناسب و مدیریت صحیح دستگاه، برای حفظ دقت آزمون و جلوگیری از تخریب ستون کاملاً ضروری است.

لیست آزمایشگاه‌های همکار غذا و دارو

خیلی از دوستان به دنبال جدیدترین لیست آزمایشگاه های همکار غذا و دارو هستند. بنده در وب سایت آرک زیست آزما مطلبی در این مورد نوشتم که اینجا هم منعکس میکنم :

فهرست آزمایشگاه های همکار سازمان غذا و دارو

از سال 1400 لیست آزمایشگاه های همکار به صورت آنلاین و به روز در وب سایت آزمایشگاه مرجع سازمان غذا و دارو در دسترس است. برای مشاهده لیست آزمایشگاه های همکار غذا و دارو و تعیین وضعیت میتوانید از لینک زیر استفاده نمایید :

لیست آزمایشگاه های مورد تایید مجاز، همکار و دارای صلاحیت تولیدی در سایت سازمان غذا و دارو

همچنین میتوانید لیست آزمایشگاه های همکار سازمان غذا و دارو را به فرمت های زیر دانلود نمایید :

فهرست آزمایشگاه های همکار غذا و دارو به فرمت اکسل – به روز شده در دی ماه 1400

فهرست آزمایشگاه های همکار غذا و دارو به فرمت PDF – به روز شده در دی ماه 1400


فهرست آزمایشگاه های آکرودیته ( مجاز تولیدی) به فرمت اکسل – به روز شده در دی ماه 1400

فهرست آزمایشگاه های آکرودیته ( مجاز تولیدی) به فرمت PDF – به روز شده در دی ماه 1400


فهرست آزمایشگاه های مجاز به فرمت اکسل – به روز شده در دی ماه 1400

فهرست آزمایشگاه های مجاز به فرمت PDF – به روز شده در دی ماه 1400

تفاوت آزمایشگاه همکار ، آزمایشگاه مجاز و آزمایشگاه آکرودیته:

به صورت خلاصه تفاوت آزمایشگاه همکار، مجاز و آکرودیته در استقلال آزمایشگاه همکار از سازمان‌ها و مراکز تولیدی بوده و آزمایشگاه های مجاز مرتبط با مراکز پژوهشی و آزمایشگاه های آکرودیته مرتبط با مراکز تولیدی هستند.

آزمایشگاههاي همکار کنترل مواد و فرآورده هاي خوردنی ، آشامیدنی , آرایشی ، بهداشتی، دارویی و بیولوژیک به آزمايشگاه های مستقل و غير دولتي اطلاق می شوند که طبق دستورالعمل هاي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با کسب مجوزهاي لازم فعالیت میکنند.

آزمایشگاههاي مجاز به آزمایشگاههایی گفته می شود که متعلق به مراکز علمی و تحقیقاتی خصوصی یا دولتی بوده و طبق ضوابط و مقررات مربوطه با کسب مجوزهاي لازم جهت کنترل مواد و فراورده هاي خوردنی، آشامیدنی، آرایشی، بهداشتی، دارویی و بیولوژیک فعالیت می نمایند.

آزمایشگاههاي آکرودیته یا مجاز تولیدی به آزمایشگاههایی گفته می شود که متعلق به مراکز تولیدي خصوصی یا دولتی بوده و طبق ضوابط و مقررات مربوطه با کسب مجوزهاي لازم جهت کنترل مواد و فراورده هاي خوردنی، آشامیدنی، آرایشی، بهداشتی، دارویی و بیولوژیک فعالیت می نمایند.